تعصب قومی و ناسیونالیزم می تواند مانع هدایت جامعه ای شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

وَ لَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلىَ‏ بَعْضِ الْأَعْجَمِینَ؛ فَقَرَأَهُ عَلَیْهِم مَّا کَانُواْ بِهِ مُؤْمِنِینَ (شعراء/198 و 199)

ترجمه آیات: و اگر آن را بر برخى از غیر عرب‏زبانان نازل مى‏کردیم؛ و [پیامبر] آن را بر ایشان مى‏خواند به آن ایمان نمى‏آوردند.

1.       واژه عجم یک کلمه عربی است و در لغت به چیز مبهم گفته می شود و عرب ها غیر خودشان را عجم میگویند چون زبان آنها را نمی فهمند. اعجم به کسى می گویند که در زبانش لکنت داشته باشد، و زبانش قابل فهم نباشد. حتی عرب ها به صدای حیوانات هم اعجمی می گویند چون زبانشان قابل فهم نیست. واژه" عربى" گاه به کسى که از نژاد عرب باشد گفته می شود، و گاه به معنى" کلام فصیح" است، و عجمى هم به همین خاطر در مقابل آن دو معنى می تواند داشته باشد: نژاد غیر عرب، و کلام غیر فصیح، و در آیه فوق هر دو معنى محتمل است، ولى بیشتر به نظر مى‏رسد که اشاره به نژاد داشته باشد.

2.     معنی آیات می تواند چنین باشد که اگر ما این قرآن را برای غیر عرب و به زبان غیر عرب نازل می کردیم عرب ها چون زبان فصیح دارند حاضر نمی شدند که با یادگیری زبان دیگر هدایت شوند. یعنی جهنم را بر یادگیری زبان دیگر ترجیح می دادند. امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: ارزش و فضیلت غیر عرب این است که آنان به سوى قرآنى که به زبان عربى است گرایش پیدا کردند، ولى اگر قرآن به زبان غیر عربى بود، بعضى عرب‏ها ایمان نمى‏آوردند. یعنى نژادپرستى و تعصبهاى قومى عرب ها مانع از پذیرش قرآن مى‏گردید. قرآن با اینکه بر مردى شریف از خانواده اصیل عربى، و با بیانى رسا و گویا، نازل شده، و در کتب آسمانى پیشین نیز بشارت آن آمده، و علماى بنى اسرائیل نیز به آن گواهى داده‏اند، بسیارى از عرب ها ایمان نیاوردند، تا چه رسد اگر پیامبرشان اصلا چنین شرائطى را نداشت.

3.     بدون شک انسان به هر سرزمین یا قبیله و نژادى تعلق داشته باشد نسبت به آن عشق مى‏ورزد، و این پیوند علاقه او با سرزمین و قوم و نژادش نه تنها عیب نیست بلکه عامل سازنده‏اى براى همکاریهاى اجتماعى او است، ولى این امر اگر از حد بگذرد به صورت مخرب و گاه فاجعه آفرین درخواهد آمد، و منظور از تعصب نژادى و قبیلگى که مورد نکوهش قرار مى‏گیرد همین" افراط" است. دفاع و طرفدارى افراطى گاه به جایى مى‏رسد که بدترین افراد یک قوم و نژاد در نظر او زیبا، و بهترین افراد قبیله دیگر در نظر او زشت و شوم است. بهترین فرهنگ و سنت ها در قبیله دیگران زشت و بدترین سنت ها و فرهنگ ها در قبیله خود بسیار زیبا جلوه می کند.

4.     در روایات اسلامى نیز از موضوع تعصب به عنوان یک اخلاق مذموم، شدیدا نکوهش شده است تا آنجا که در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام ص مى‏خوانیم: کسى که در قلبش به اندازه دانه خردلى عصبیت باشد خداوند روز قیامت او را با اعراب جاهلیت محشور مى‏کند" و در حدیث دیگرى از امام صادق ع مى‏خوانیم:" کسى که تعصب به خرج دهد یا براى او تعصب داشته باشند پیوند ایمان را از گردن خویش برداشته است"

5.     به زبان و ویژگی های یک ملت و آداب و سنن آن نباید بی توجهی کرد. نمی توان با شعار بد بودن تعصب، از زیبایی های هر قوم و نژادی چشم پوشید. قرآن به فصاحت و زیبایی های زبان عربی بسیار ارزش قائل شده است و تنها به تعصبات غلط آنها که یکی از موانع هدایتشان نیز می باشد ایراد گرفته است.